ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΕΡΠΕΤΟ? Φίδι ή... άποδη σαύρα;

Χθες έκανα μια περιοδεία στο όρος Παικο για να δω σε τι κατάσταση είναι η καστανιά και συνάντησα το εξής ερπετό  το οποίο μοιάζει με φίδι αλλά μάλλον δεν είναι ή είναι?

 

 http://www.herpetofauna.gr/index.php?module=cats&page=read&id=91&sid=86

Pseudopus apodus
(Pallas, 1775)

Κοινή Ονομασία: Τυφλίτης

Συνώνυμα: Ophisaurus apodus Ενήλικο άτομο, (Φωτογραφία: Andreas Meyer, www.karch.ch) Ενήλικο άτομο, (Φωτογραφία: Andreas Meyer, www.karch.ch) Ανήλικο άτομο, (Φωτογραφία: Ηλίας Στραχίνης) Ενήλικο άτομο, (Φωτογραφία: Ηλίας Στραχίνης) Ενήλικο άτομο, (Φωτογραφία: Ηλίας Στραχίνης) Νεαρό άτομο, (Φωτογραφία: Ηλίας Στραχίνης) Ανήλικο άτομο, (Φωτογραφία: Ηλίας Στραχίνης) Ανήλικο άτομο, (Φωτογραφία: Ηλίας Στραχίνης) Εξάπλωση στην Ελλάδα: Ηπειρωτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Εύβοια, Κέρκυρα, Λευκάδα, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Θάσος, Σκιάθος, Λήμνος, Λέσβος, Σάμος,  Κως, Ροδος, πιθανόν και σε άλλα νησιά. Γενικές Πληροφορίες:  Μοιάζει με φίδι αλλά πρόκειται για άποδη σαύρα. Αυτό σημαίνει ότι έχει βλέφαρα και ακουστικά ανοίγματα, σε αντίθεση με τα φίδια. Στην Ελλάδα απαντά το υποείδος Pseudopus apodus thracius (Obst, 1978). Ολικό μήκος έως και 140cm, συνήθως όμως μικρότερο. Ημερόβια σαύρα που αποφεύγει τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Κινείται κυρίως στο έδαφος, όμως μπορεί επίσης να σκαρφαλώσει σε πυκνούς θάμνους. Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα, αλλά και με μικρά τρωκτικά ή ερπετά. Ζευγαρώνει την άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν 6-12 αυγά που εκκολάπτονται στα τέλη του καλοκαιριού. Τα μικρά έχουν μήκος 10-12cm. Αν τρομάξει κινείται γρήγορα προσπαθώντας να ξεφύγει κάνοντας πολύ θόρυβο. Συνήθως μπερδεύεται με φίδι και σκοτώνεται. Εντελώς ακίνδυνο ερπετό. Άλλες ονομασίες: Φιδόσαυρα, Τύφλιακας.

Φίδι ή... άποδη σαύρα;

          Είναι πολύ λογικό όταν κάποιος αντικρίσει ένα ζώο με σώμα μακρόστενο, χωρίς άκρα, με μάτια και στόμα, να έρπεται κυματοειδώς στην στεριά, να συμπεράνει αμέσως πως πρόκειται για φίδι. Στην πραγματικότητα όμως μπορεί να κάνει και λάθος. Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν αρκούν για να προσδιορίσουν αν το ζώο αυτό πρόκειται για φίδι ή απλά για μία άποδη... σαύρα! Ίσως ακούγεται περίεργο στους περισσότερους αλλά είναι γεγονός πως εκτός από τα φίδια, υπάρχουν και σαύρες χωρίς άκρα. Εύλογα λοιπόν θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς τι διαφορά έχει μία άποδη σαύρα από ένα φίδι και γιατί μια σαύρα χωρίς πόδια δε χαρακτηρίζεται «φίδι»; Ωστόσο οι διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις δύο κατηγορίες ερπετών είναι αρκετές.

          Τα φίδια και οι άποδες σαύρες προέρχονται από δύο διαφορετικούς εξελικτικούς κλάδους. Έτσι, οι πρόγονοι των άποδων σαυρών ήταν σαύρες με άκρα, ενώ οι πρόγονοι των φιδιών... φίδια με άκρα.

                                      Τυφλίτης, Pseudopus apodus - Φωτογραφία: Ηλίας Στραχίνης

Οι διαφορές

           Οι άποδες σαύρες διαθέτουν βλέφαρα όπως όλες οι σαύρες (με κάποιες εξαιρέσεις), σε αντίθεση με τα φίδια τα οποία δεν διαθέτουν και αντί αυτών διαφανής προστατευτική μεμβράνη καλύπτει τα μάτια τους.

           Οι άποδες σαύρες φέρουν ακουστικά ανοίγματα («αυτιά»), ενώ τα φίδια όχι. Έτσι, οι σαύρες έχουν την αίσθηση της ακοής ενώ τα φίδια δεν αντιλαμβάνονται τα ηχητικά κύματα, παρά μόνο τις δονήσεις του εδάφους. Με άλλα λόγια τα φίδια είναι «κουφά» ερπετά, σε αντίθεση με τις άποδες σαύρες.

           Οι άποδες σαύρες έχουν ενιαία και σταθερή κάτω σιαγόνα, σε αντίθεση με τα φίδια των οποίων η κάτω γνάθος χωρίζεται σε δύο τμήματα (δεξί και αριστερό) που μπορούν και κινούνται ανεξάρτητα. Έτσι τα φίδια μπορούν και ανοίγουν υπερβολικά το στόμα τους ώστε να καταπιούν κάποιο θήραμα με μεγαλύτερη διάμετρο σώματος από αυτή του κεφαλιού τους, ενώ οι άποδες σαύρες αρκούνται σε θηράματα μικρότερα από το κεφάλι τους.

          Η αναλογία μήκους σώματος-ουράς είναι διαφορετική στις άποδες σαύρες απ’ότι στα φίδια. Στα φίδια το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού μήκους καλύπτει το σώμα, με την ουρά να είναι σαφώς πολύ μικρότερη, σε αντίθεση με τις άποδες σαύρες των οποίων η ουρά είναι ίση ή και μεγαλύτερη από το κυρίως σώμα.

          Οι άποδες σαύρες, όπως και οι περισσότερες σαύρες, έχουν την δυνατότητα να αποσπούν την ουρά τους κατά βούληση όταν χρειαστεί. Ο μηχανισμός αυτός έχει αμυντικό χαρακτήρα και δίνει την δυνατότητα στις σαύρες να αποδράσουν καθώς η προσοχή του θηρευτή που τις απειλεί, αποσπάται από την ουρά η οποία ακόμα κινείται σπασμωδικά. Τα φίδια δεν έχουν αυτή την δυνατότητα. Η ουρά των σαυρών μπορεί να αναγεννηθεί με αργούς όμως ρυθμούς.

          Η δυνατότητες κίνησης στις άποδες σαύρες είναι πολύ πιο περιορισμένες από αυτές των φιδιών κι αυτό γιατί το σώμα των σαυρών είναι πιο άκαμπτο και σκληρό σε αντίθεση με το ευλύγιστο και λυγερό σώμα των φιδιών. Αυτό οφείλεται κυρίως στην διαφορετική φύση των φολίδων των άποδων σαυρών οι οποίες ενδέχεται να είναι ενισχυμένες με οστέινα πλακίδια (οστεόδερμα), αλλά και στην διαφορετική φύση του σώματός τους γενικά.

          Οι άποδες σαύρες δεν έχουν μεγάλες και πλατιές κοιλιακές φολίδες, σε αντίθεση με τα φίδια. Οι κατασκευή των μυών των φιδιών είναι τέτοια που τους επιτρέπει να ελέγχουν επιδέξια την κοιλιακή τους επιφάνεια χρησιμοποιώντας τις κοιλιακές φολίδες για να κινηθούν και να σκαρφαλώσουν ακόμα και σε «δύσκολες» επιφάνειες, σε συνδυασμό με την χρήση του πλευρικού τμήματος του σώματος. Αντιθέτως, οι άποδες σαύρες χρησιμοποιούν μόνο τις πλευρές του σώματός τους για να κινηθούν, κάτι που τους περιορίζει την κίνηση σε λείες επιφάνειες, αλλά και σε επιφάνειες με μεγάλη κλίση. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο μεγάλος αριθμός άποδων σαυρών χάνει την ζωή του σε ασφάλτινους δρόμους ή σε πλακόστρωτα κατοικήσιμων περιοχών, όντας αδύνατον να κινηθούν γρήγορα και να ξεφύγουν όταν κάποιο αυτοκίνητο πλησιάζει ή κάποιος άνθρωπος επιχειρεί να τις σκοτώσει.

            Στην χώρα μας μπορεί να συναντήσει κανείς 5 είδη άποδης σαύρας. Τα 4 από αυτά ανήκουν στην οικογένεια Anguidae και πρόκειται για τα:

• Τυφλίτης - Pseudopus apodus
• Κονάκι - Anguis fragilis
• Ελληνικό Κονάκι - Anguis graeca
• Πελοποννησιακό Κονάκι - Anguis cephallonica
ενώ το 4ο είδος ανήκει στην οικογένεια Scincidae, πρόκειται δηλαδή για σκίγκο:
• Οφιόμορος - Ophiomorus punctatissimus

Στις σελίδες περιγραφής των παραπάνω ειδών μπορείτε να βρείτε γενικές πληροφορίες, πληροφορίες εξάπλωσης, καθώς και το καθεστώς προστασίας για κάθε είδος.

Σύνταξη κειμένου: Ηλίας Στραχίνης