ΠΥΞΑΡΙ(Buxus sempervires)-ΕΝΑ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟ ΦΥΤΟ

Πεταλούδα (Papilio machaon)Οικογένεια Παπιγιονίδαι Papilionidae- Μαχάονες

  Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι BUXUS sempervires (Βούξος ο αειθαλής). Ανήκει στην οικογένεια των Βουξιδών. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Πυξάρι, Τσιμισίρι, Πυξός, Βάγια, Ζελενιά. Φύεται ιδιαίτερα στις περιοχές Πίνδο, Ζυγό, Όλυμπο, Πήλιο, Εύβοια, Μακεδονία.

Το Πυξάρι είναι ένας δενδρώδης θάμνος πολύχρονος, αυτοφυής, που φτάνει σε ύψος τα 5 με 6 μέτρα και ζει μέχρι 700 χρόνια.

Φυτρώνει σε ξερά και ασβεστώδη εδάφη σε υψόμετρο έως και 1600μ., μπορεί όμως να αναπτυχθεί και σε πολύ βαριά πηλώδη, αρκεί να αποστραγγίζονται.

Αναπτύσσεται σε όξινα, ουδέτερα, έως και πολύ αλκαλικά εδάφη, όχι όμως και σε αλατούχα.

Συναντάται στα δάση της δρυός και οξιάς.

Είναι είδος φωτόφυτο, αντέχει όμως αρκετά σε μερική σκίαση.

Αντέχει σε θερμοκρασίες μέχρι και-23οC, αλλά αναπτύσσεται καλύτερα σε περιοχές με ήπιους χειμώνες.

Είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό σε δυνατούς ανέμους.

 Έχει πολύ γερό ξύλο, γυαλιστερό και λείο, φλοιό σε γκρίζο χρώμα, φύλλα αντίθετα, μικρά, ωοειδή γυαλιστερά δερματώδη και ολοπράσινα όλο το χρόνο.

 Το μέσο νεύρο είναι βυθισμένο στην πάνω επιφάνεια και ασπριδερό.

Βγάζει μικρά πρασινωπά άνθη κατά θυσάνους.

Κάθε ένας από αυτούς φέρει ένα θηλυκό στο μέσον πολλών αρσενικών.

Τα αρσενικά φέρουν 4 στήμονες και υποτυπώδη ύπερο. Τα θηλυκά τρίχωρο αυγοθήκη με τρεις στύλους.

 Οι καρποί του έχουν χαρακτηριστικό σχήμα κάψα τριμερής με δύο σπέρματα σε κάθε τμήμα.

Είναι φυτό που χρησιμοποιούν συχνά για φράκτες ή ειδικά ως χαμηλό διαχωριστικό σε βοτανόκηπους. Αναπτύσσεται αργά. Το ξύλο του είναι κίτρινο, συμπαγές, σκληρό, αρραγές και άριστο για ξυλογραφία.

Ιστορικά στοιχεία:

Είναι ο "αριστοκράτης" των φυτών.

Η ονομασία Τσιμισίρι του βοτάνου προέρχεται από παραφθορά της τουρκικής ονομασίας Τζιμσίρ για το Πυξάρι.

Η ονομασία BUXUS ανήκει στον Ρωμαίο ποιητή Βιργίλιο (70-19π.Χ).

 Το λατινικό όνομα Buxus sempervirens δόθηκε στο πυξάρι από τον Σουηδό βοτανολόγο Κάρολο Λινναίο (Carolus Linnaeus) το 1753. Buxus σημαίνει "κιβώτιο-κουτί" και sempervirens σημαίνει "αειθαλής".

Έχουν προσδιοριστεί περισσότερες από 200 ποικιλίες πυξαριού.

Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Από τον Όμηρο μαθαίνουμε ότι υπήρχε και ζυγός πύξινος, ενώ ο Θεόφραστος αναφέρει την φόρμηγα πυξίνη.

Η προέλευση του πυξαριού χρονολογείται πολύ πριν από τη βιβλική εποχή. Έχουν ανακαλυφθεί απολιθωμένα φύλλα και καρποί πυξαριού που χρονολογούν 22 ½ εκατομμύρια χρόνια πριν.

Στην Ελλάδα του πρώτου αιώνα π.Χ., οι κήποι στις κατοικίες πολλών εύπορων Ρωμαίων ήταν διακοσμημένοι με καλλιεργούμενες ποικιλίες πυξαριού.

Τα φυτά συχνά διαμορφώνονταν σε "φυτικά γλυπτά", αφού κλαδεύονταν για να σχηματίσουν διάφορες φόρμες.

Στην Αγγλία έχουν βρεθεί ίχνη γύρης από πυξάρι σε ξυλάνθρακα που χρονολογείται από το 2000 π.Χ.

Το πρωτογενές πυξάρι εξαλείφθηκε εξολοκλήρου από την εποχή των παγετώνων.

 Οι Ρωμαίοι χρεώνονται την επαναφορά του πυξαριού στην Αγγλία.

 Από τότε, το πυξάρι έχει εγκλιματιστεί σε αρκετές περιοχές της Αγγλίας. 

Το ξύλο του πυξαριού χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης. Είναι σφιχτό, με απαλά "νερά" (κυματοειδείς αποχρώσεις), ανθεκτικό, ομοιόμορφο, έχει μεγάλη ελαστικότητα και όταν στεγνώσει παρουσιάζει ελάχιστη συρρίκνωση.

 Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν για να κατασκευάσουν όμορφες μπιζουτιέρες, πιόνια και κομμάτια του σκακιού και πούλια του ταβλιού. χτένες,  ξύλινα διακοσμητικά με ένθετες ψηφίδες (μαρκετερί), γλυπτά στολίδια, τα λευκά πιόνια στο σκάκι, εργαλεία, ο ζουρνάς, πλακέτες, η ταστιέρα του μπουζουκιού,  και αυλούς.

Στην Αγγλία ήταν επιλεγόμενο ξύλο για την κατασκευή αργαλειών.

Από το ξύλο του φυτού κατασκεύαζαν τα παλαιότερα χρόνια οι πυξίδες (τα πυξία μικρά τραπέζια και αβάκια), η γκλίτσα του βοσκού, το βιολί.

Στη λαϊκή ιατρική το βότανο είχε χρησιμοποιηθεί σαν φαρμακευτικό φυτό εναντίον των ρευματισμών, για την καταπολέμηση της ελονοσίας και της σύφιλης.

Συστατικά-χαρακτήρας:

Όλο το φυτό αλλά κυρίως τα φύλλα και ο φλοιός του φυτού περιέχουν ένα στερινικό αλκαλοειδές, τη βουξίνη, καθώς και τέσσερα δευτερεύοντα αλκαλοειδή, πτητικές ουσίες, στυπτικά κ.α.

Περιέχει επίσης αλκαλοειδή με υποτασικές ιδιότητες.

Πολλαπλασιασμός:

Πολλαπλασιάζεται με σπόρους σχετικά εύκολα, με μοσχεύματα και καταβολάδες.
 Με μοσχεύματα μήκους 8-10 εκ. τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο σε θερμοκήπιο.
Τα φυτά θα είναι έτοιμα μετά από 2 χρόνια για μεταφύτευση

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη - συλλογή:

Οι καρποί είναι κάψες με τρεις βαλβίδες, καστανού χρώματος. Οι σπόροι του ωριμάζουν το Σεπτέμβριο.

 Είναι αρωματικό φυτό, με κύρια μέσα επικονίασης τις μέλισσες και άλλα έντομα.

Αποτελεί άριστη τροφή για την άγρια πανίδα.

Βρίσκει επίσης αρκετές χρήσεις στη δημιουργία φραχτών, καθώς επιδέχεται ισχυρές επεμβάσεις με κλάδεμα και περιποίηση.

Το ξύλο του είναι σκληρό και βαρύ, Λευκού ή κίτρινου χρώματος.

Το φυτό ανθίζει Μάρτιο με Απρίλιο σε φυτά που δεν κλαδεύονται. Είναι άριστο μελισσοκομικό φυτό.

Το πυξάρι δίνει γύρη κίτρινη προς πορτοκαλί και μέλι το οποίο θα είχε πολύ ενδιαφέρον εάν μπορούσε να συγκομιστεί.

 Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται ο φλοιός και τα φύλλα. Ο φλοιός συλλέγεται Μάρτιο – Απρίλιο και τα φύλλα συλλέγονται Ιούνιο – Ιούλιο.

Τα φύλλα του φυτού παράγουν κόκκινη βαφή.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Στο μικροσκόπιο αμερικανικής ερευνητικής εταιρείας βρίσκεται το ελληνικό πυξάρι, καθώς θεωρείται ότι έχει διεγερτικές ιδιότητες κι ενδεχομένως να είναι ένα είδος… φυτικού βιάγκρα.

Kάτω από ειδική επεξεργασία (έχει τοξικότητα), τα συστατικά του ευρύτατα διαδεδομένου στην ορεινή Eλλάδα αειθαλούς θάμνου με τα σκληρά φύλλα και τα πολύ μικρά κιτρινωπά άνθη, που τα τελευταία χρόνια μπήκε στις αυλές ως καλλωπιστικό φυτό, έχει διαπιστωθεί ότι βοηθούν στην κυκλοφορία του αίματος .

Τόσο τα φύλλα όσο και ο φλοιός περιέχουν μία ουσία που χρησιμοποιείται για να ρίχνει τον υψηλό πυρετό σε περιπτώσεις ελονοσίας, να καταπραΰνει τους πόνους των ρευματισμών, να σκοτώνει εντερικά παράσιτα και ως καθαρτικό.

Ο φλοιός χρησιμοποιείται ως εφιδρωτικό, διουρητικό, αντιρρευματικό. Τα φύλλα ως καθαρτικά, κατά της αρθρίτιδας και των χρόνιων ρευματισμών.

Σε περιπτώσεις ελονοσίας το βότανο χρησιμοποιείται όταν δεν ενεργεί καλά το κινίνο. Δρα θετικά σε πυρετό που προκαλείται από ερεθισμό χοληδόχων πόρων και των ουροφόρων οδών για το κατέβασμα της αρτηριακής πίεσης.

Εξωτερικά χρησιμεύει για ασθένειες του δέρματος, στην ποδάγρα και το ρευματισμό.

Το φαρμακευτικό σκεύασμα του βοτάνου έχει αντιπυρετικές  (θεωρείται ισάξιο του κινίνου αλλά λόγω της τοξικότητάς του έχει περιορισμένη χρήση) και ναρκωτικές ιδιότητες.

Στην ομοιοπαθητική ιατρική χρησιμοποιείται για τους ρευματισμούς και ως τονωτικό της τριχοφυΐας.

Για ποδόλουτρα ή χειρόλουτρα και σαν καθαρτικό, εφιδρωτικό και αντιπυρετικό παρασκευάζεται ως έγχυμα. Παίρνουμε μία μικρή χούφτα ξηρού βοτάνου (φύλλα ή φλοιό) και τους ρίχνουμε ένα λίτρο βραστό νερό. Το αφήνουμε σκεπασμένο μέχρι να κρυώσει. Με αυτό το έγχυμα κάνουμε μπάνιο στα πόδια ή τα χέρια.

Πριν αρκετά χρόνια το ενδιαφέρον για το βότανο είχε ανανεωθεί επειδή ένα εκχύλισμα του παίζει ίσως  ρόλο στην καθυστέρηση της ανάπτυξης του HIV στο AIDS.

Παρασκευή και δοσολογία:

Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε μισό κουταλάκι του καφέ ξηρό βότανο ένα ποτήρι του κρασιού βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο μέχρι να κρυώσει.

 Στη συνέχεια σουρώνουμε, γλυκαίνουμε με μέλι και το πίνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας σε τρεις δόσεις.

Προφυλάξεις:

Το Πυξάρι χρησιμοποιείται σπανίως γιατί η τοξικότητα του βοτάνου μπορεί σε υπερβολική δόση να προκαλέσει μοιραία αποτελέσματα.

Δηλητηρίαση από Πυξάρι μπορεί να προκαλέσει εμέτους, διάρροια, πόνους, δύσπνοια και σπασμούς. 

Συνεπώς η χρήση του επιτρέπεται μόνο κάτω από την καθοδήγηση ιατρού ή έμπειρου βοτανοθεραπευτή.

Στην ομοιοπαθητική η χρήση του δεν είναι επικίνδυνη.

Πηγές:

-Άρθρο του Σάκη Κουβάτσου στα Χανιώτικα Νέα

-Διαδίκτυο

-Γιάνναρος Γιάννης