ΓΚΛΙΤΣΕΣ ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΦΛΩΡΙΝΑ

 Πληροφορίες:2385045614


Η γκλίτσα είναι το παραδοσιακό μπαστούνι του τσοπάνη.
 Η γκλίτσα φτιάχνεται από ξύλο και αποτελεί το όργανο με το οποίο ο ποιμένας καθοδηγεί και επιβάλλει την τάξη στο κοπάδι του.
Η γκλίτσα υπάρχει ακόμη από την αρχαία εποχή καθώς ο Πάνας, ο προστάτης των κτηνοτρόφων, εμφανίζεται να κρατάει μια γκλίτσα, ενώ πάλι ο Ιησούς Χριστός κρατάει στα χέρια του μια γκλιτσα, που ως καλός ποιμένας θα βάλει στο σωστό δρόμο του Θεού τους ανθρώπους.
Ο τρόπος με τον οποίο έχει στολιστεί ή φτιαχτεί μια γκλίτσα δείχνει και την κοινωνική θέση του ανθρώπου που την κρατάει. Οι φτωχοί άνθρωποι και οι τσοπάνηδες έχουν απλές γκλίτσες χωρίς ιδιαίτερα σκαλίσματα, ενώ οι γκλίτσες των εμπόρων ζώων είναι πιο περίτεχνες με σκαλίσματα, βέβαια οι γκλίτσες των τσελιγκάδων ήταν ακόμη πιο περίτεχνες με πολλά στολίδια και ιδιαίτερα σκαλίσματα.


Στις ημέρες μας η γκλίτσα δεν χρησιμοποιούνται όπως παλαιότερα, καθώς τα επαγγέλματα με τα οποία συνδέονταν έχουν εκσυγχρονιστεί. Πλέον υπάρχουν σύγχρονες κτηνοτροφικές μονάδες και οι κτηνοτρόφοι δεν χρειάζεται να γυρίζουν από περιοχή σε περιοχή με το κοπάδι τους, και να χρησιμοποιούν την γκλίτσα σαν μπαστούνι πεζοπορίας.
Σήμερα η γκλίτσα χρησιμοποιείται σαν υποβοήθημα στο περίπατο, δηλαδή σαν ένα παραδοσιακό μπαστούνι πεζοπορίας για μικρούς και μεγάλους, για γυναίκες και για άνδρες. Βέβαια υπάρχουν και οι λάτρεις της γκλίτσας που συλλέγουν γκλίτσες από όλες τις περιοχές της Ελλάδας αλλά και των Βαλκανικών κρατών.

 http://www.gklitsa.gr/gklitses.html


Η ΓΚΛΙΤΣΑ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ ΖΩΗ
(Με το βλέμμα του συλλέκτη Παπαδόπουλου Γεωργίου - Γεωπόνου)

Κατάγομαι από ένα ορεινό χωριό του Γράμμου τη Δάφνη ΒοΊου με κατοίκους πριν πενήντα χρόνια, κυρίως κτηνοτρόφους .
 Στα χωριά μας όλοι κτηνοτρόφοι και μη διέθεταν από μία γλίτσα ή κλούτσα (όπως λέγεται στην περιοχή μας) απλή κυρίως με λίγα κεντήματα.

Πριν 28 χρόνια ένας φίλος, ο αγιογράφος Ευαγγελόπουλος Παύλος με δώρισε μία γκλίτσα «Βαρειά»με τον Άγιο Γεώργιο. Αυτό ήταν το έναυσμα για να ασχοληθώ
πλέον ως συλλέκτης με τα μικρά αυτά αντικείμενα.

Αισθανόμενος ένα χρέος για να σωθεί η παραδοσιακή αυτή τέχνη και κυρίως με ενδιαφέρον για την ιστορία και τους συμβολισμούς στις γκλίτσες, άρχισε η περιπέτεια
για τη συλλογή αυτών των πολύτιμων μικρών ξυλόγλυπτων. Στην προσπάθεια μου αυτή κατέγραψα πολλές εστίες ποιμενικής τέχνης σε πολλά σημεία
της ορεινής κυρίως Ελλάδος, γνώρισα πολλά πρόσωπα και πράγματα και δημιούργησα πολύ καλούς δεσμούς φιλίας και αγάπης.

Οι άνθρωποι αυτοί απλοί, χωρίς καμία καλλιτεχνική παιδεία με πρωτόγονα μέσα και εργαλεία (πράγμα που κάνει την τέχνη τους ακόμα πιο σημαντική) ανέπτυξαν
μια τρομερή δεξιοτεχνία και έχοντας σαν οδηγό το έθιμο και την παράδοση δημιούργησαν μια απίθανη καλλιτεχνική έκφραση.

Η έκφραση αυτή έχει σχέση με τη φύση που τους περιβάλλει, με τη βαθειά θρησκευτική τους πίστης, με τους θρύλους και τους ήρωες των ελληνικών αγώνων.
Έχει σχέση με την αγάπη και τον έρωτα, με τις συγκινήσεις τους και τους καημούς τους. Η έκφραση αυτή και οι συμβολισμοί σε κάθε γκλίτσα χωριστά αναπτύχθηκε
μέσα στην άγρια ομορφιά της ελληνικής υπαίθρου.

Πιο κάτω θα αναφερθώ στους τεχνίτες αυτής της όμορφης τέχνης. Πρέπει όμως να τονίσω πως αυτή η τέχνη σιγά-σιγά χάνεται. Λίγοι είναι οι νέοι που ασχολούνται
με τη μικρο ξυλογλυπτική και φοβάμαι πως σε λίγα χρόνια η συλλογή μου θα είναι μουσειακό είδος.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΚΛΙΤΣΑΣ

Η ιστορία της γκλίτσας αρχίζει από την αρχαία εποχή . Ο Θεός Πάνας (Θεός των τσομπάνηδων) σε πολλές περιπτώσεις απεικονίζεται κρατώντας στο ένα χέρι
του μία γκλίτσα και το άλλο το σουραύλι (φλογέρα) τον γνωστό «αυλό του Πανός».

 Ο Ιησούς στις εικόνες ως καλός ποιμήν κρατάει μια «γκλίτσα» στο χέρι.
 Στο Βυζάντιο και την τουρκοκρατία η γκλίτσα πήρε περίπου τη μορφή που έφθασε και στους χρόνους μας. Τα τελευταία χρόνια που η γκλίτσα πήρε και μια
θέση σαν διακοσμητικό είδος εμφανίζεται μια ανανεωτική τάση με πιο πολλές παραστάσεις και κεντήματα χωρίς όμως να χάνεται η ποιμενική της υπόσταση.
Η γκλίτσα έχει πολλές χρήσεις Κύρια χρήση της είναι για να καθοδηγούν οι τσομπάνηδες τα κοπάδια και τα σκυλιά και να αμύνονται από τα αγρίμια των βουνών.
Η γκλίτσα μπορεί να συνδεθεί με το σκήπτρο των Βασιλέων ή την πατριαρχική ράβδο (σημείο εξουσίας) . Χρησιμοποιείται επίσης για διευκόλυνση των ανθρώπων
στο περπάτημα και για παρέα στους περιπάτους, ιδίως στην ύπαιθρο και για προστασία στις διαδρομές αυτές. Η γκλίτσα μπορεί ακόμα να γίνει και όπλο. Υπάρχει
η ιστορία του Κολοκοτρώνη με έναν Έλληνα τσομπανάκο στη μάχη των Δελβενακίων που όταν τον είδε να ακουμπάει στη γκλίτσα του και να χαζεύει στη
μάχη και τον ρώτησε γιατί δεν πάει να πολεμήσει, απάντησε: «Δεν έχω άρματα καπετάνιε» και ο γέρος του Μωριά είπε: «και η αγκλίτσα είναι όπλο βρε Έλληνα.
Πήγαινε μ ' αυτή να σκοτώσεις Τούρκους και να πάρεις τα άρματά τους».

Η γκλίτσα μεταφορικά μπορεί να αποτελέσει και οδηγό για τη διευθέτηση και των πολιτικών μας πραγμάτων. Πολλές φορές βλέπουμε στους διάφορους πολιτικούς
να κάνουν δώρο γκλίτσες όταν επισκέπτονται επαρχιακές πόλεις.

ΕΙΔΗ ΓΚΛΙΤΣΑΣ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ

Η γκλίτσα πολλές φορές έδειχνε και την ιδιότητα του κατόχου της. Οι γκλίτσες των απλών ανθρώπων, τσομπάνηδων κ.λπ. ήταν απλές με λίγο κέντημα. Οι γκλίτσες των ζωεμπόρων, έμπορων, τσαρμπατζήδων κ.λπ . ήταν περισσότερο διακοσμημένες.
Οι γκλίτσες όμως των τσελιγκάδων, των αρχόντων, προυχόντων κ.λπ . ήταν οι λεγόμενες «βαρειές» γκλίτσες με πολλές παραστάσεις και κεντήματα. Αυτές ήταν και οι πιο ακριβές. Επίσης ανάλογα με τις περιστάσεις, γεγονότα, χρησιμοποιούνταν διαφορετικές γκλίτσες. Έτσι έχουμε γκλίτσες καθημερινές, γκλίτσες παζαρίσιες και γκλίτσες εορταστικές με τα ανάλογα επίσης κεντήματα.
   Η γκλίτσα έχει διάφορα ονόματα σε διάφορες περιοχές όπως επίσης και διαφορετικές μορφές και διακόσμηση. Τα ονόματα που συναντούμε είναι: Στην αρχαιότητα κορύνη ράβδος, αργότερα συναντούμε τις λέξεις αγκούλα (αγκύλη), αγκιουλίτσα, αγκλούτσα, γκλίτσα, κλούτσα, αγκούτσα, ράβδα, γιδόγκλιτσα, στραβολέγκα, ματσούκα, κατσούνα, τσομπανίκα κ.λπ. Με τη μορφή που την ξέρουμε στην Ελλάδα υπάρχει και στις άλλες βαλκανικές χώρες, στους Πόντιους της Γεωργίας με ανάλογες όμως για κάθε περιοχή παραστάσεις. Στη συλλογή μου υπάρχει και μία γκλίτσα από τη φυλή των Καλλάς (Πακιστάν) η οποία μοιάζει με τις ελληνικές και ίσως αυτό αποτελεί και ιστορικό ντοκουμέντο .

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Οι παραστάσεις στις γκλίτσες είναι πολλές και διάφορες. Κατ ' εξοχήν περιέχουν φίδια (σημείο τύχης), ζώα (σκυλιά, κριάρια, άλογα, λύκους, λιοντάρια), δράκους
κ.λπ. Υπάρχουν Άγιοι κυρίως ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Δημήτριος, γυναίκες, τέρατα κ.λπ. Σ' αυτή την προσπάθεια και πριν προκύψει το θέμα του Μακεδονικού
κι αυτό έχει αξία, βρήκα και τρεις γκλίτσες με τον Μέγα Αλέξανδρο στην Πίνδο όπου ο τεχνίτης μου είπε πως και ο παππούς του έκαμνε τον Μέγα Αλέξανδρο. Τη μια από τις τρεις γκλίτσες αυτή τη στιγμή κατέχει επάξια νομίζω ο αγαπητός μου Νίκος Μέρτζος.

 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

Γκλίτσες κατασκευάζονται κυρίως από ξύλο και επειδή το ξύλο είναι ευάλωτο στο χρόνο διασώθηκαν γκλίτσες μέχρι και πριν 100-150 χρόνια. Σπάνια γίνονται γκλίτσες από κέρατα (κυρίως βουβαλιού) και τελευταία και από πλαστικό. Διακοσμητικές (όχι για χρήση) υπάρχουν και μεταλλικές. Επίσης έχουμε και μια γκλίτσα από ελεφαντόδοντο . Κάποιος Δαφνιώτης μετανάστης στο Κογκό όνομα Τζώρτζης έβαλε και του έκαναν μία γκλίτσα από ελεφαντόδοντο (καημός και μεράκι της ξενιτιάς).

 Τα είδη ξύλου που χρησιμοποιούνται για γκλίτσες είναι διάφορα. Η βέργα είναι κυρίως από κρανιά. Για την κεφαλή χρησιμοποιούν ξύλο κρανιά, πυξάρι, σφενδάμι, ελιά, κέδρο, ρίζες διάφορες, αγριομηλιά, οξιά, νεροπλάτανο κ.λπ . Είναι απαραίτητο το ξύλο να είναι σκληρό και καθαρό, αν και μερικοί προτιμούν και τις λεγόμενες μπάλιες (παρδαλές) γκλίτσες που έχουν ρόζους και νερά με διαφορετικό χρώμα. Η εργασία τις πιο πολλές φορές γίνεται με ένα μόνο εργαλείο (είδος σουγιά), ιδιοκατασκευή, το οποίο φυλάγεται συστηματικά γιατί είναι και σπάνιο. Σε πολλές περιοχές λέγεται κοπίδι ή τρυπητάρι (τρυπτάρ).

ΤΕΧΝΙΤΕΣ ΤΗΣ ΓΚΛΙΤΣΑΣ

Θέλω με μεγάλη αγάπη να αναφερθώ σε ορισμένους από τους πολλούς προικισμένους ανθρώπους της ελληνικής υπαίθρου, που δείγματ α της δουλειάς τους θα δείτε στη συλλογή που την ονομάζω «ΔΑΦΝΗ» προς χάριν του αγαπημένου μου χωριού που σβήνει σε μία πλαγιά του Γράμμου.

 Οι τεχνίτες αυτοί υπερήλικες γνήσιοι εκφραστ ές της λησμονημένης υπαίθρου εξακολουθούν ακόμα να «κεντούν» με τα χειροποίητα μαχαιράκια τους το σφενδάμι, το πυξάρι, το νεροπλάτανο , την οξιά κ.λπ. φτιάχνοντας αυτά τα υπέροχα χερούλια γκλίτσας.

1. Τζίνης Θανάσης, ακρίτας, χωριό Ρύζια Έβρου.

2. Τζαρούχης Απόστολος, χωριό Ανήλιο Μετσόβου.

3. Γούσιος Στέργιος (Μαυρογιώργος), χωριό Βοτονόσι Ηπείρου.

4. Τζημούλης Σπύρος, χωριό Πολυκάστανο Βο·Ιου .

5. Πρασούλης, χωριό Μηλιά Γρεβενών.

6. Τραϊανός Μήτσος, χωριό Τοιχιό Καστοριάς.

7. +Σούλης Αντώνης (κουρέας Μετσόβου), Μέτσοβο.

8. Κερασοβίτης Νίκος, Τρίκαλα

9. Μάρκου Κώστας, Δενδρό Κορινθίας

10. Γιτσούλης Βασίλειος, Πολυκάστανο Κοζάνης

11 . Δηνούλης Αλέξανδρος, Δάφνη Κοζάνης

12. Δηνούλης Ιωάννης, Δάφνη Κοζάνης

  Σε όλους αυτούς και σε πολλούς άλλους γνωστούς αλλά και αγνώστους ένα μεγάλο ευχαριστώ για τις συγκινήσεις που μου προσέφεραν τα τελευταία 30 περίπου χρόνια.

 Για μένα είναι μεγάλη χαρά που κατόρθωσα να σας κάνω μ ' αυτή την προσπάθεια κοινωνούς της «τρέλας» μου. Ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους, κυρίως όμως στο Δήμαρχο Θεσ/νίκης κ. Παπαγεωργόπουλο Βασίλειο και τον αντιδήμαρχο πολιτισμού κ. Γάκη που βοήθησαν να φέρουμε μία ξεχωριστή νότα της λησμονημένης υπαίθρου μέσα στο κέντρο της Θεσ/νίκης .

Επίσης να ευχαριστήσω την οικογένειά μου για την ανοχή που έδειξε όλα αυτά τα χρόνια. Τέλος δε, ευχαριστώ τη Βοϊακή Εστία Θεσ/νίκης και το Σύλλογο Φοιτησάντων εν τη Τσοτυλίω Σχολή για την υποστήριξή τους στην προσπάθεια αυτή.

Παπαδόπουλος Γεώργιος
Γεωπόνος

http://www.tovoion.com/news/%CE%B7%20%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%B9%CF%84%CF%83%CE%B1%20%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD%20%CE%BD%CE%B5%CE%BF%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7%20%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B7/